زندگینامه حضرت امام رضا علیه السلام

زادگاه

هشتمین پیشوای شیعیان امام علی بن موسی الرضا علیه السلام در مدینه دیده به جهان گشود.

کنیه ها
ابوالحسن و ابوعلی
لقبها
رضا، صابر، زکی، ولی، فاضل، وفی، صدیق، رضی، سراج الله، نورالهدی، قرة عین المؤمنین، مکیدة الملحدین، کفوالملک، کافی الخلق، رب السریر، و رئاب التدبیر
مشهورترین لقب 
مشهورترین لقب آن حضرت «رضا» است و در سبب این لقب گفته اند: «او از آن روی رضا خوانده شد که در آسمان خوشایند و در زمین مورد خشنودی پیامبران خدا و امامان پس از او بود. همچنین گفته شده :
از آن روی که همگان، خواه مخالفان و خواه همراهان به او خشنود بودند. سر انجام، گفته شده است: از آن روی او رضا خوانده اند که مأمون به او خشنود شد.»
مادر امام
در روایتهای مختلفی که به ما رسیده است نامها و کینه ها و لقبهای ام البنین، نجمه، سکن، تکتم، خیزران، طاهره و شقرا، را برای مادر آن حضرت آورده اند.
فرزندان
گرچه که نام پنج پسر و یک دختر برای او ذکر کرده اند، اما چنان که علامه مجلسی می گوید: حداکثر تنها از جواد به عنوان فرزند او نام برده اند.
زاد روز
درباره روز، ماه و سال ولادت و همچنین وفات آن حضرت اختلاف است.
ولادت آن حضرت را به سالهای (148 و 151 و 153ق) و در روزهای جمعه نوزدهم رمضان، نیمه همین ماه، جمعه دهم رجب و یازدهم ذی القعده.
شهادت
روز وفات آن حضرت را نیز به سالهای (202 و 203 و 206ق) دانسته اند.
اما بیشتر بر آنند که ولادت آن حضرت در سال (148ق) یعنی همان سال وفات امام صادق علیه السلام بوده است، چنان که مفید، کلینی، کفعمی، شهید، طبرسی، صدوق، ابن زهره، مسعودی، ابوالفداء، ابن اثیر، ابن حجر، ابن جوزی و کسانی دیگر این نظر را برگزیده اند.
در باره تاریخ وفات آن حضرت نیز عقیده اکثر عالمان همان سال(203ق) است.
بنابر این روایت، عمر آن حضرت پنجاه و پنج سال می شود که بیست و پنج سال آن را در کنار پدر خویش سپری کرده و بیست سال دیگر امامت شیعیان را بر عهده داشته است.
این بیست سال مصادف است با دوره پایانی خلافت هارون عباسی، پس از آن سه سال دوران خلافت امین، و سپس ادامه جنگ و جدایی میان خراسان و بغداد به مدت حدود دو سال، و سر انجام دوره ای از خلافت مأمون.
به دسیسه مامون و با سم او به شهادت رسید و پیکر مطهر او را در طوس در قبله قبه هارونی سرای حمید بن قحطبه طایی به خاک سپردند و امروز مرقد او مزار آشنای شیفتگان است. 
زندگى و شخصیت امامان شیعه، دو جنبه ارزشى متمایز و با این حال مرتبط با هم دارد: 
اول : شخصیت عملى و علمى و اخلاقى و اجتماعى آنان که در طول زندگى ایشان، در منظر همگان شکل گرفته است و فهم و ادراک آن نیاز به پیش زمینه‏ هاى اعتقادى و مذهبى خاص ندارد، بلکه هر بیننده فهیم و داراى شعور و انصاف مى‏تواند، ارزش ها و امتیازهاى آنان را دریابد و بشناسد. 
دوم : شخصیت معنوى و الهى آنان که ریشه در عنایت ویژه خداوند نسبت به ایشان دارد. شناخت این بعد از شخصیت اهل بیت نیاز به معرفت هاى پیشین دارد؛ یعنى نخست باید به رسالت پیامبر(ص) ایمان داشت و براساس رهنمودهاى آن حضرت، ولایت عترت را پذیرفت و براى شناخت جایگاه عترت به روایات و راویان معتبر اعتماد کرد و کوتاه سخن این که بینش هاى مذهبى مختلف، مى‏تواند مانع شناخت این بعد از شخصیت اهل‏ بیت علیهم السلام باشد.
گزیده ای از سخنان امام رضا علیه السلام 
ده خصلت مسلمان: 
امام رضا علیه السلام میفرماید: عقل هیچ مسلمانی به کمال نمی رسد مگر اینکهاین چند خصلت و صفت در او جمع باشد.اندک نیکی دیگران را زیاد بشمرد، اما نیکی زیاد خویش را دست کم گیرد.هر چه از او حاجت خواهند دلتنگ نشود.در طول زندگی اش از دانش طلبی خسته و ملول نگردد.تهیدستی در راه خدا را به ثروتمندی ترجیح دهد.خوار شمرده شدن به خاطر اجرای احکام خدا از عزت نزد دشمن خدا در نظرش محبوبتر باشد.گمنامی را از شهرت و نام آوری بیشتر بخواهد.هیچ کس را نبیند جز آنکه گوید او از من بهتر و با تقواتر است. 
کمال ایمان: 
امام رضعلیه السلام فرمود: ایمان بندگان کامل نشود مگر اینکه در آنها سه خصلت باشد: فهم عمیق دین، نیکو اندازه گیری در امر معیشت و شکیبایی بر مصیبتها و گرفتاریها.
نیرومند ترین افراد:
امام رضا علیه السلام فرمود: آن کس که می خواهد نیرومندترین مردم باشد باید بر خدا توکل کند.از حد توکل پرسیدند که بالاترین درجه آن چیست؟
فرمود: این است که جز خداوند از کسی نترسی.
به زندگی خود توسعه دهید: 
امام رضا علیه السلام فرمود: مردی که توانایی مالی دارد بهتر است به زندگی همسر و فرزندان خود توسعه دهد تا به علت خساست و سختگیری او آرزوی مرگ وی را نکنند.» «آن کسی که از نعمت مالی برخوردار است باید اسباب رفاه خانواده خود را بیشتر فراهم کند.» 
در هزینه و مخارج خانواده خود زیاده روی و سخت گیری نکنید: 
امام رضا علیه السلام فرموده است: «باید در رابطه با مصارف مالی و هزینه زندگی خود و خانواده خویش معتدل و میانهرو باشی.» «بر مؤمن و مسلمان به ویژه سرپرست خانواده سزاوار است وقتی که تنگدست شد برای خانوادهاش با حساب و درست پول خرج کند و هنگامی که غنی گردید اسباب رفاه و راحتی ایشان را به خوبی فراهم کند.» 
در مخارج زندگی اسراف و تبذیر نکنید 
امام رضا علیه السلام میفرماید:
«هر کس در منزل خود مشغول خوردن غذا میشود، اگر مقداری از غذا در سفره ریخت و باقی ماند باید آن را – اگر آلوده نشده بود – جمع کند.ولی هر کس در دشت و صحرا، غذا میخورد اگر مقداری از غذا بر زمین بریزد و باقی بماند آن را برندارد بلکه بگذارد تا پرندگان و حیوانات دشت و صحرا از آن استفاده کنند.»
به فکر اصلاح و تربیت فرزندان خود باشید 
یکی از اسباب تربیت، محبت و احترام به فرزند است در این باره امام رضا علیه السلام میفرماید: «بر شما لازم است با تمام کودکان خود با احترام و ادب رفتار کنید.» 
به فرزندان خود احسان و نیکی کنید 
امام رضا علیه السلام میفرماید: «به فرزندان خود نیکی کنید و با آنان خوش رفتاری نمایید، زیرا فرزندان شما عقیده دارند که شما روزی رسان آنها هستید.» 
بخشش چه کم چه زیاد 
هر چیزی که در راه خدا و برای رضایت و خشنودی پروردگار داده شود اگر چه کم باشد نزد خداوند بزرگ و زیاد است. امام رضا علیه السلام در این باره میفرماید: « در هزینه زندگی میانه روی کن! به هنگام دارایی و نداری، و همچنین در احسان و نیکی کردن، چه کم باشد و چه زیاد. به درستی که خداوند تبارک و تعالی بخشش پارهای از یک دانه خرما را بزرگ میدارد. به حدی که در روز قیامت آن را به اندازه کوه احد بزرگ جلوه میدهد.» 
هر روز صدقه بدهید 
حضرت رضا علیه السلام به ترتیب از پدران گرامی خود صلوات الله اجمعین نقل فرموده است: «بهترین و سودمندترین مال از اندوخته های انسان، صدقه دادن است». امام رضا علیه السلام بر حسب روایاتی درباره آثار و انواع صدقه میفرماید:
«صدقه بده اگر چه چیز اندکی باشد. زیرا هر چیز اندکی اگر در راه خدا با نیت صادقانه داده شود بزرگ و ارزشمند است.» «با دادن صدقه، رزق و روزی زیاد از خداوند طلب کنید.» «بیمارانتان را با صدقه درمان کنید.» «هر کار نیکی یک نوع صدقه است و پاداش صدقه را دارد.» «کمک کردن به ضعیفان و محرومان از بهترین انواع صدقه است.»
پاداش نیکی، نیکی است 
گاهی مجلسی تشکیل میشد و اکثر دوستان و یاران امام رضا علیه السلام گرد وجود مبارک آن حضرت جمع میشدند و حضرت نیز فرصت را مغتنم شمرده جهت ارشاد و موعظه دوستان و یاران خود داستانهایی نقل میفرمود از جمله یک روز فرمودند:
در گذشته در میان قوم بنی اسرائیل خشکسالی شدیدی به وجود آمد به طوری که چندین سال طول کشید. روزی زنی به سختی تکه نانی به دست آورد و خواست آن را بخورد اما فقیر و مستمندی از راه رسید و زن با خود گفت که این مرد از من گرستهتر است، پس، از خوردن نان صرف نظر کرده و آن را به مرد فقیر داد. این زن پسر کوچکی داشت که از بیابان هیزم میآورد روزی در بیابان گرگی او را ربود مردم به مادرش اطلاع دادند. مادر با اضطراب و پریشانی برای نجات فرزندش، دوان دوان به بیابان رفت. خداوند متعال که ناظر و عالم بر تمام رفتار و حرکات موجودات است و بر کلیه حوادث آگاه میباشد حضرت جبرئیل را فرستاد تا آن پسر را نجات دهد. حضرت جبرئیل بعد از«انجام» این مأموریت وقتی خواست از مادر و فرزند جدا شود به مادر گفت: ای بنده خدا ! آن لقمه نان را دادی و در عوض این لقمه را گرفتی. همه این عنایات از سرچشمه ی رحمت الهی است و افرادی مشمول این عنایات میشوند که به دیگران احسان، نیکی و کمک کنند. امام رضا علیه السلام میفرماید: «به کسانی که مستحق بذل و بخشش هستند، بخشش نما. ولی اگر اهل بخشش نیستند توهمچنان اهل بذل و بخشش باش.» 
برای پدر و مادر خود دعا کنید و صدقه دهید 
درباره احسان و نیکی به پدر و مادر و شکر و سپاس گزاری از آنان، امام رضا علیه السلام فرمود: «احسان و نیکی به پدر و مادر واجب است. اگر چه مشرک باشند ولی – از نظر عقیده و ایمان – در راه معصیت و نافرمانی پروردگار از آنان اطاعت و پیروی نکنید.» 
خانه خوب از لوازم سعادت زندگی است 
از امام رضا علیه السلام پرسیدند: خوشبختی، لذت و خوشی زندگی در دنیا به چه چیزی است؟
حضرت فرمود: «به داشتن خانه بزرگ و وسیع و دوستان بسیار خوب».
لوازم عیش و سعادت زندگی 
امام رضا علیه السلام در جمع یاران و دوستان خود فرمود: «کسی که شب را در حالی صبح کند که بدنش سالم و خاطرش آسوده و خوراک روزانه خود را در اختیار دارد مثل این است که تمام خیر و خوشی دنیا را برای او فراهم کردهاند». 
حماقت و نادانی نزدیکان خود را تحمل کنید 
امام رضا علیه السلام میفرماید: «سه چیز همراه با سه چیزدیگر است: 1- غلبه روزگار بر صاحبان قدرت و دارایی، 2- محرومیت مادی از محققین 3- حسادت و کینه جویی افراد جاهل و ناآگاه با اهل علم، دانش و معرفت. 
امام رضا علیه السلام فرمود: (ای نادانان !) با اهل علم و دانش بحث و جدل نکنید زیرا شما را ترک میکنند، (وای دانایان !) با نادانان و جاهلان ستیز و مجادله نکنید زیرا به شما نسبت جهل و نادانی میدهند.
پاسخ بدی نزدیکان خود را به خدا واگذار کنید 
عذر خواهی برادر خود را در خطاهایی که او نسبت به تو انجام داده، بپذیر و عیبهای او را بپوشان و از او درگذر و بر تهمت و افترا زدن و بیان سخن ناحق و کلام بیهوده اشخاص بیخرد و مشکلات و سختیهای روزگار صبر و شکیبایی داشته باش و از روی فضیلت و شخصیت خود از جواب دادن به جفا کاران دوری کن و پاسخ ایشان را به کسی که از آنها حساب میکشد، واگذار نما. 
امام رضا علیه السلام فرمود: «ای بندگان خدا ! بزرگان و پیر مردان را گرامی بدارید و با خویشاوندان خود بپیوندید و بدانید که هیچ رابطه خویشاوندی بهتر از خودداری از اذیت و آزار ایشان نمیباشد».
«با خویشاوندان خود رابطه داشته و به ایشان محبت و مهربانی کنید اگر چه با یک جرعه آب باشد».
«بهترین صله رحم و رابطه خویشاوندی، این است که به آنها اذیت و آزاری نرسانی».
«خداوند تبارک و تعالی به تقوا و صله رحم امر کرده است، پس آن کس که با خویشاوندان خود رابطه نداشته باشد متقی و پرهیزکار نیست». «صله رحم، عمر انسان را زیاد و مال انسان را فراوان و ایمان انسان را تقویت میکند».
قبل از غذا نظافت را رعایت کرده و وضو بگیرید 
از آداب غذا خوردن، رعایت پاکیزگی و شست و شوی دستها است درباره این موضوع نقل شده است که: «امام رضا علیه السلام قبل از خوردن غذا، دستهای خود را میشست، اما پس از شستن، دستش را با حوله خشک نمیکرد. او بعد از صرف غذا، دستهایش را میشست و با حوله خشک میکرد».
از دیگر موارد مهم آداب غذا خوردن، وضو گرفتن و ذکر نام خدا – بسم الله الرحمن الرحیم – و شکر نعمتهای الهی را به جا آوردن است. در آثار اسلامی به وضو گرفتن قبل از غذا بسیار سفارش شده است. امام رضا علیه السلام فرمود: «قبل از غذا وضو بگیرید (ظاهر و باطن خود را شست و شو دهید) تا برکت نعمت بر شما باقی بماند».
نسبت به خدا خوش بین باش چرا که اگر کسى در برابر خدا خوش بین باشد، مرحمت الهى را در گمان خویش مى یابد، و اگر کسى به روزى کم راضى و قانع باشد خدا نیز عمل اندک را از او پذیرا مى گردد، و چنانچه به رزق اندکى از حلال دلخوش باشد، شاد و خرم خواهد بود و خدا او را به درد و رنجهاى دنیا و راه چاره و درمان آنها رهنمون گشته و وى به سلامت از این دنیا به آخرت کوچ می کند. 
سکوت، جلب محبت مى کند و مى تواند براى دست یافتن به هر گونه خیر و سعادت، راهنمای انسان باشد. 
گناهان کوچک (صغیره‌) راههایی به گناهان بزرگ (کبیره‌)اند و هر که به خاطر اندک از خدا بیم ندارد از او در بسیار نیز نترسد،حتی اگر خداوند با بهشت و دوزخ مردم را بیم نداده بود،بر آنان اطاعت خود را واجب کرده است و پروردگار صاحب نعمت و فضل بر انسانهاست و آنچه سزاوار آن نبوده‌اند، ابتداء ازلطف خود ارزانی‌داشته است
هرگاه بندگان گناهی نو مرتکب شوند که پیش از این مرتکب آن نمی‌شدند خداوند بلایی برایشان فرود می آورد که پیش از آن نمی‌شناختند
یک دعای بنده در نهان برابر هفتاد دعای آشکار است . 
آن که نیکی خود را پنهان ‌می کند کاری برابر هفتاد ثواب انجام داده، و آن که بدی را آشکار کند، گرفتار نابودی است، و آن که بدی را پوشیده دارد، آمرزیده است. 
خداوند آزردن و نافرمانی از پدر و مادر را حرام نموده چون در آن صورت توفیق اطاعت‌ خداوند عزّوجلّ را از دست می دهند. بی احترامی به پدر و مادر، کفران نعمت و از بین رفتن سپاسگزاری و قدردانی است، و اینها خود باعث کاهش یافتن و سرانجام از بین رفتن نسل می‌شود، زیرا در آزردن و نافرمانی از والدین احترامی برای آنان باقی نمی‌ماند، حق آن دو شناخته نمی‌شود، پیوندهای خویشاوندی قطع می‌گردد، والدین به فرزند رغبتی پیدا نخواهند کرد و چون فرزند نیکی به آنها را ترک کرده پدر و مادر در تربیت او کوششی نخواهند کرد
خداوند عزّوجلّ به سه چیز فرمان داده که همراه با سه چیز دیگرند: به ‌نماز و زکات فرمان داده است‌، پس هر که نماز گزارد و زکات ندهد، نمازش پذیرفته نشود، و به شکر خود و پدر مادر فرمان داده، پس هر که سپاس پدر و مادر خویش نگزارد، سپاس خدا نگزارده است، و به تقوای خدا و پیوند با خویشان دستور داده است، پس هر که با خویشان خود نپیوندد، تقوای خداوند عزّوجلّ پیشه نساخته است
پنج چیز است که اگر در کسی نباشد، نباید به بهره‌ای از دنیا و آخرت امیدوار باشد: آن که در تبار او استواری، و در سرشتش کرامت، و در اخلاقش صافی و خلوص، و در نفس او شرافت، و نسبت به پروردگارش بیمناکی در او دیده نشود
دوستی با مردم نیمی از خرد است‌. 
خداوند قیل و قال، تباه نمودن مال و زیاد سؤال کردن را نمی پسندد . 
عده ای به دنبال ثروت هستند ولی به آن نمی رسند و عده ای به آن رسیده اند 
ولی قرار نمی گیرند و بیشتر می طلبند.
هفت چیز بدون هفت چیز، مسخره است: آن که زبانش طلب آمرزش کند و به قلب پشیمان نباشد، چنین کسی خود را به تمسخر گرفته است، و آن که از خدا توفیق خواهد و نکوشد، خود را مسخره کرده است، و آن که [به ظاهر] دور اندیشی کند و بر حذر نباشد، خود را مسخره کرده است، و آن که از خدا بهشت خواهد اما سختی ها را تحمل نکند، خود را مورد تمسخر قرار داده است، و همین طور است آن که از آتش [دوزخ‌] به خدا پناه برد و شهوت ها را ترک نکند و نیز آن که خدا را یاد کند و برای دیدار او تلاش نکند، خود را به مسخره گرفته است.
سلطان را با پرهیز (مراقبت‌)، دوست را با فروتنی، دشمن را با احتیاط و مردم را با گشاده رویی همراهی کن.
مردم از کسی که با صراحت و صادقانه با آنها رفتار کند خوششان نمی آید. 
شخص با پیمان شکنی نتواند از حلقه بلا بگریزد، و با ستم دور از تعجیل عقوبت نخواهد بود .
انس گرفتن، هیبت را از بین برد، و خواستن کلید بینوایی است. 
کسی که برای تامین مخارج خانواده اش در طلب روزی خدا بر آید پاداشش بیشتر از کسی است که در راه خدا جهاد می کند
ثروت تنها به واسطه پنج صفت جمع می شود: بخل بسیار، آرزوی دراز،حرص و طمع غالب، بریدن از خویشان و انتخاب دنیا بر آخرت‌
هر که جز به روزی زیاد قانع نباشد، جز عمل بسیار او را کافی ‌نباشد و هر که روزی اندک او را بس باشد عمل اندک نیز او را کفایت نماید
کلینی از محمد بن یحیی، از احمد بن محمد بن عیسی، از معمّر بن خلّاد نقل کند که گفت: از ابوالحسن‌(ع‌) پرسیدم: فدایت شوم، برخی مردم در میان جمع به کلامی که میان ایشان می‌گذرد، مزاح و شوخی کند و می‌خندد، فرمود: ایرادی نیست مادامی که [زشت] نباشد، گمان کردم منظور آن حضرت ناسزا است، پس فرمود: چنین بود که عربی نزد پیامبر خدا(ص‌) آمده، هدیه‌ای برای ایشان می آورد و همانجا می گفت: بهای آن را بده و رسول خدا(ص‌) می خندید، پس هرگاه پیامبر اندوهگین بود می‌فرمود: آن عرب چه می کند؟ کاش نزد ما می‌آمد. 
فروتنی آن است که به مردم چیزی را عطا کنی که دوست‌داری به تو عطا شود. 
نادان ، دوستانش را به زحمت می اندازد. 
فقط دو گروه راه قناعت پیش می گیرند : عبادت کنندگانی که در پی پاداش 
آخرتند یا بزرگ منشانی که تحمل درخواست از مردمان پست را ندارند.
منبع:  http://www.ghorany.com/imam_reza_v1.htm